Τζέιμς, Γουίλιαμ

(James, Νέα Υόρκη 1842 – Τσοκόρουα, Νιου Χαμσάιρ 1910). Αμερικανός φιλόσοφος και ψυχολόγος. Όπως και ο αδελφός του Χένρι, ταξίδεψε πολύ στην Ευρώπη και επηρεάστηκε κυρίως από τους Γάλλους πνευματοκρατικούς (Ρενουβιέ, Σεκρετάν, Μπερξόν). Με νευρωτική ιδιοσυγκρασία, συχνά άρρωστος, δεν βρήκε εύκολα τον δρόμο του. Στην αρχή ασχολήθηκε με τη ζωγραφική, έπειτα σπούδασε ιατρική στο Χάρβαρντ και πήρε επίσης μέρος σε μια εξερευνητική αποστολή στις περιοχές του Αμαζόνιου (1866). Ο γάμος του με την Άλις Γκίμπενς (1878) έδωσε νέα κατεύθυνση στη ζωή του και από τη στιγμή εκείνη ακολούθησε, με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα, την κλίση του. Έπειτα από εργασία 10 ετών εκδόθηκαν (1890), οι 2 τόμοι των Αρχών ψυχολογίας, που επρόκειτο να ασκήσουν αποφασιστική επίδραση σε όλη τη νεότερη ψυχολογική σκέψη. Το έργο αυτό, που αποτελεί μαρτυρία της απέραντης ευρυμάθειας του T., περιλαμβάνει ανασκόπηση όλων των ψυχολογικών ερευνών, που είχαν γίνει έως τότε στην Ευρώπη και στην Αμερική, στην προσπάθεια εναρμονισμού της κλασικής παράδοσης, της συνειρμικής ανάλυσης, των πειραματικών μεθόδων, των βιολογικών και παθολογικών αντιλήψεων. Καθηγητής της ψυχολογίας και κατόπιν της φιλοσοφίας στο Χάρβαρντ, ο Τ. ανέπτυξε τις βασικές αντιλήψεις του σε πολλά έργα: Θέληση πίστης (1897), Τα ιδανικά της ζωής (1899), Οι μορφές της θρησκευτικής εμπειρίας (1902), Πραγματισμός: νέο όνομα παλαιών τρόπων σκέψης (1907), Η σημασία της αλήθειας (1909), Ένα πολυαρχικό σύμπαν (1909). Mετά από τον θάνατό του δημοσιεύτηκαν δοκίμια, κριτικές βιβλίων, αναμνήσεις καθώς και 2 τόμοι επιστολών του με τη φροντίδα του γιου του (1920) και τα 2 σημαντικά έργα του Προβλήματα της φιλοσοφίας (1911) και Μελέτες πάνω στον άκρατο εμπειρισμό (1912). Ο Τ. δεν είχε τίποτε από τον επαγγελματία φιλόσοφο: τα έργα του εκφράζουν στο πνευματικό πεδίο τις διάφορες όψεις μιας πολύμορφης προσωπικότητας, ακολουθώντας συχνά τις απαιτήσεις των περιστάσεων και της ζωής. Αυτό εξηγεί επίσης πώς ο Τ. εκδηλώθηκε ως οπαδός μιας ακραίας εμπειριοκρατίας, εχθρός κάθε μορφής μονισμού και απριορισμού, που στηρίζεται σε πλασματικά ενιαία συστήματα. Ο βασικός όμως τόνος της εμπειριοκρατίας του Τ. δεν συνίσταται τόσο στην ακραία προώθησή του (κοινή και σε άλλους Αγγλοσάξονες φιλόσοφους), όσο στον πραγματισμό του. Κατά τον Τ. η συνείδηση είναι μια ενιαία ροή καταστάσεων, που έχει ιδιαίτερο σκοπό, ο οποίος δεν μπορεί να αναχθεί στις ατομιστικομηχανιστικές ερμηνείες της συνειρμικής ψυχολογίας. Η αντίληψη και η σκέψη δεν είναι τα όργανα μιας παθητικής συσσώρευσης της εμπειρίας, αλλά είναι τρόποι ενέργειας για την απόκτηση και τη νέα επεξεργασία της εμπειρίας σε συνάρτηση με τις δυναμικές και ενιαίες απαιτήσεις της συμπεριφοράς. Εναντίον της νοησιαρχίας των συνειρμικών σχολών, ο Τ. εισάγει στην ψυχολογία ένα καθαρά βουλησιαρχικό τόνο, που δίνει ιδιαίτερη σημασία στη συναισθηματική ζωή. Είναι γνωστή, στο θέμα αυτό, η λεγόμενη σωματική θεωρία των συγκινήσεων, σύμφωνα με την οποία ο Τ. υποστηρίζει ότι, μπροστά σε ένα κίνδυνο, π.χ., δεν είναι η έμφοβη αναπαράστασή του που προκαλεί το ρίγος, αλλά, αντίθετα, είναι η άμεση εμφάνιση αυτού του τελευταίου που προκαλεί μιαν αντίδραση του φόβου. Αν η σκέψη υπηρετεί τη δράση, πρέπει να αναγνωρίσουμε, κατά τον T., πλήρη αυτονομία στις ηθικές και θρησκευτικές δοξασίες. Κατά τη γνώμη του, η πνευματική επιτυχία είναι η μόνη επαλήθευση των ηθικών και θρησκευτικών πίστεων, που προέρχονται από την υποχρέωση της προσφοράς μιας επιστημονικής απόδειξης των ισχυρισμών μας.